(1)Mae’r adran hon yn gymwys i blentyn nad oes ganddo’r galluedd i ddeall—
(a)gwybodaeth y mae rhaid ei rhoi neu ddogfennau y mae rhaid eu rhoi i blentyn o dan y Rhan hon, neu
(b)yr hyn y mae arfer yr hawliau a roddir i blentyn gan y Rhan hon yn ei olygu.
(2)Caiff Tribiwnlys Addysg Cymru drwy orchymyn—
(a)penodi person i fod yn gyfaill achos ar gyfer plentyn y mae’r adran hon yn gymwys iddo, neu
(b)diswyddo’r person rhag bod yn gyfaill achos ar gyfer y plentyn,
ar gais unrhyw berson neu ar ei ysgogiad ei hun, yn ddarostyngedig i ddarpariaeth mewn rheoliadau o dan is-adran (8).
(3)Caiff cyfaill achos a benodir ar gyfer plentyn o dan yr adran hon—
(a)cynrychioli a chefnogi’r plentyn, a
(b)gwneud penderfyniadau a gweithredu ar ran y plentyn,
mewn cysylltiad â materion sy’n codi o dan neu yn rhinwedd y Rhan hon, yn ddarostyngedig i ddarpariaeth mewn rheoliadau o dan is-adran (8).
(4)Pan fo person wedi ei benodi i fod yn gyfaill achos drwy orchymyn gan y Tribiwnlys o dan yr adran hon, mae hawliau plentyn o dan y darpariaethau yn is-adran (5) i gael eu harfer gan y cyfaill achos ar ran y plentyn ac mae’r darpariaethau i gael eu dehongli yn unol â hynny.
(5)Y darpariaethau yw—
(a)adrannau 11(4), 13(3), 18(3), 22(2), 23(10), 24(9), 27(4), 28(4), 28(7), 31(7), 31(8), 31(9), 32(3), 40(4) a 42(6) (dyletswyddau i hysbysu neu i roi gwybod);
(b)adrannau 22(1), 23(11), 24(10) a 40(5) (dyletswyddau i roi copi o gynllun neu gynllun diwygiedig);
(c)adran 20(3) (dyletswydd i roi gwybod a rhoi cyfle i drafod);
(d)adrannau 23(8) a 24(7) (dyletswydd i adolygu cynllun yn dilyn cais);
(e)adran 26(1), 27(1) a 32(1)(b) (dyletswyddau i ailystyried yn dilyn cais);
(f)adran 28(1) (dyletswydd i benderfynu yn dilyn cais);
(g)adran 70(2) (yr hawl i apelio);
(h)adran 72 (yr hawl i apelio: personau sy’n cael eu cadw’n gaeth).
(6)O ran cyfaill achos sydd wedi ei benodi o dan yr adran hon—
(a)rhaid iddo weithredu’n deg ac yn gymwys,
(b)ni chaiff fod ag unrhyw fuddiant sy’n groes i fuddiant y plentyn,
(c)rhaid iddo sicrhau bod yr holl gamau a gymerir a’r holl benderfyniadau a wneir gan y cyfaill achos er budd y plentyn, a
(d)rhaid iddo ystyried safbwyntiau’r plentyn, i’r graddau y bo’n bosibl.
(7)Wrth benderfynu pa un ai i benodi person i fod yn gyfaill achos ai peidio neu benderfynu pa un ai i ddiswyddo cyfaill achos ai peidio, rhaid i’r Tribiwnlys roi sylw, yn benodol, i a yw’r person yn debygol o gydymffurfio (yn achos penodi) neu a yw wedi cydymffurfio (yn achos diswyddo) â’r ddyletswydd yn is-adran (6).
(8)Caiff rheoliadau wneud darpariaeth bellach ynghylch cyfeillion achos, gan gynnwys (ymhlith pethau eraill) ddarpariaeth—
(a)sy’n rhoi swyddogaethau i Dribiwnlys Addysg Cymru;
(b)sy’n rhoi swyddogaethau i gyfeillion achos;
(c)ynghylch gweithdrefnau mewn perthynas â chyfeillion achos;
(d)sy’n pennu’r amgylchiadau pan gaiff person neu pan na chaiff person weithredu fel cyfaill achos;
(e)sy’n pennu’r amgylchiadau pan fydd rhaid i blentyn gael cyfaill achos;
(f)sy’n pennu gofynion mewn cysylltiad ag ymddygiad cyfeillion achos;
(g)sy’n cymhwyso unrhyw ddeddfiad gydag addasiadau neu hebddynt at ddiben galluogi cyfaill achos i wneud penderfyniadau neu i weithredu ar ran plentyn mewn cysylltiad â materion sy’n codi o dan neu yn rhinwedd y Rhan hon.
Gwybodaeth Cychwyn
I1A. 85 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 100(3)
I2A. 85 mewn grym ar 2.11.2020 at ddibenion penodedig gan O.S. 2020/1182, rhl. 3(1)(k)
I3A. 85 mewn grym ar 1.9.2021 i'r graddau nad yw eisoes mewn grym gan O.S. 2021/373, ergl. 8(h)