Adran 28 – Cymhwyso deddfwriaeth Cymru i’r Goron
148.Gall y cwestiwn ynghylch a yw Deddf neu is-ddeddfwriaeth yn rhwymo’r Goron(10) (hynny yw, pa un a yw’r Goron yn ddarostyngedig i unrhyw ddyletswydd neu faich a osodir gan y Ddeddf ai peidio) beri problemau yn ymarferol. Y rheol yn y gyfraith gyffredin(11) yw nad yw Deddfau nac is-ddeddfwriaeth yn rhwymo’r Goron oni bai:
bod y Ddeddf yn gwneud darpariaeth ddatganedig ei bod yn rhwymo’r Goron,
bod y Goron yn cael ei rhwymo drwy oblygiad angenrheidiol (er nad yw’n hollol sicr beth yw “goblygiad angenrheidiol” at ddibenion y rheol), neu
bod eithriadau eraill i’r rheol yn gymwys (er enghraifft, pan fo’r Goron yn ymgyfreithiwr mewn achos sifil, mae’n dilyn o Ddeddf Achosion yn erbyn y Goron 1947(12) y caiff y Goron ei rhwymo gan yr holl statudau perthnasol sy’n ymwneud ag achosion sifil).
149.Yn niffyg darpariaeth ddatganedig sy’n rhwymo’r Goron, mae hyn yn golygu bod angen ystyried a yw Deddf yn rhwymo’r Goron drwy edrych ar y rheol a’i therfynau, a phenderfynu wedyn a yw natur, cyd-destun a chynnwys y Ddeddf o dan sylw yn golygu bod rhaid bod y Cynulliad Cenedlaethol wedi bwriadu i’r Goron gael ei rhwymo.
150.Mae adran 28(1) yn rhoi rheol statudol yn lle rheol y gyfraith gyffredin. Mewn perthynas â Deddfau’r Cynulliad y mae Rhan 2 yn gymwys iddynt, mae’n gwrthdroi’r sefyllfa yn y gyfraith gyffredin fel bod y rheol yw nad yw Deddf Cynulliad yn rhwymo’r Goron. Mae adran 4(3) yn darparu nad yw’r rheol statudol hon yn ddarostyngedig i’r eithriad yn adran 4(1)(b), ond dim ond i’r eithriad yn adran 4(1)(a). Mewn geiriau eraill, mae’r rheol ddiofyn yn cael effaith ac eithrio i’r graddau y mae deddfwriaeth yn darparu’n benodol fel arall (er enghraifft, drwy ddatgan nad yw darpariaethau mewn Deddf Cynulliad benodol yn rhwymo’r Goron).
151.Mae’r sefyllfa yn fwy cymhleth mewn perthynas ag is-ddeddfwriaeth, a byddai mater penodol yn codi pe bai is-offeryn Cymreig yn ddarostyngedig i’r rheol yn adran 28, ond pe na bai’r Ddeddf y’i gwneid odani yn ddarostyngedig i’r rheol honno. Mae adran 28(2) yn ymdrin â’r mater hwnnw drwy ddarparu bod is-offeryn Cymreig y mae Rhan 2 yn gymwys iddo yn rhwymo’r Goron os yw wedi ei wneud o dan ddeddfiad sy’n rhwymo’r Goron neu sy’n rhoi pŵer i rwymo’r Goron. Y rheol felly ar gyfer is-offerynnau Cymreig yw eu bod yn rhwymo’r Goron ble bynnag y mae’n bosibl iddynt wneud hynny. Fodd bynnag, yn rhinwedd adran 4(3) mae gweithrediad y rheol ddiofyn hon yn parhau i fod yn ddarostyngedig i unrhyw ddarpariaeth ddatganedig a wneir i’r gwrthwyneb.
152.Pan fo deddfwriaeth yn darparu ei bod yn rhwymo’r Goron, fel arfer mae hefyd yn cynnwys darpariaeth sy’n ei gwneud yn glir nad yw’n gwneud y Goron yn droseddol atebol, ond nad yw hyn yn atal personau sy’n gwasanaethu’r Goron rhag bod yn droseddol atebol. Mae adran 28(3) yn gwneud darpariaeth gyffredinol i’r perwyl hwn mewn perthynas â Deddfau’r Cynulliad ac is-offerynnau Cymreig (unwaith eto, yn ddarostyngedig i unrhyw ddarpariaeth ddatganedig i’r gwrthwyneb).
At y dibenion hyn, ystyr y Goron fel rheol yw naill ai: y Sofren yn bersonol; ei gweision a’i hasiantau; a phersonau nad ydynt yn weision neu’n asiantau i’r Goron ond yr ystyrir eu bod, at ddiben penodol, mewn sefyllfa gyffelyb. Gall hefyd gynnwys eiddo’r Goron, megis tir a cherbydau’r Goron. Ond nid yw’r cwestiwn o’r hyn sy’n gyfystyr â’r Goron at ddibenion cymhwyso’r gyfraith bob amser yn glir.
Gweler yn benodol Province of Bombay v Municipal Corporation of the City of Bombay [1947] AC 58, Lord Advocate v Dumbarton District Council [1990] 2 AC 50; [1989] 3 WLR 136, ac yn fwyaf diweddar R (on the application of Black) v Secretary of State for Justice [2017] UKSC 81 (sydd, ym mharagraff 36 a 37, yn cynnwys “clarification” o’r prawf y tu ôl i’r rheol).
Crown Proceedings Act 1947.
